“Ik heb een dingetje: er staat een docent met zo’n dertig studenten voor de deur, maar die staan niet op de lijst”, zegt een medewerker van de Stichting Herdenking Slavernijverleden (SHS) tegen voorzitter Diana Vlet. Het is een grijze 10 januari op de eerste verdieping van het Nationaal Archief in Den Haag. Over een paar minuten begint de herdenking van het Inheems Vredesverdrag Konkardi Sani. “Laat ze binnenkomen”, zegt voorzitter Vlet direct. Haar adagium: hoe meer mensen ik kan informeren, hoe beter.

Het vredesverdrag dat deze vrijdagmiddag wordt herdacht is in 1686 gesloten tussen de Surinaamse inheemsen en de Nederlandse gouverneur Cornelis van Aerssen van Sommelsdijk. Dit was een stap richting erkenning en vrede na lang verzet tegen de eeuwenlange koloniale overheersing van Suriname. Hoewel van groot historisch belang, blijft het document zelf onvindbaar in de archieven. Met deze herdenking, die gelijktijdig in Paramaribo plaatsvindt, roept SHS het Nationaal Archief in Nederland en Suriname op de krachten te bundelen om het boven tafel te krijgen.

De in Suriname geboren Diana Vlet (53) draagt deze geschiedenis met zich mee als dochter van een deels Lokono-Inheemse moeder en een Warau-Inheemse en Afro-Surinaamse vader. Op haar veertiende verhuisde ze naar Nederland. Wie haar tegenkomt ziet een uitgesproken vrouw als het aankomt op haar familieachtergrond. Over haar rug hangt een rode, gehaakte schouderdoek die haar afkomst representeert.

Vlets doel is om de Inheemse geschiedenis op te laten nemen in het Nederlandse onderwijscurriculum. Inclusief het Vredesverdrag. Hiervoor is zij een project gestart met een historicus en een groep studenten die onderzoek doen in de archieven, wat moet uitmonden in een “manuscript”.

Maar die betrokkenheid bij haar afkomst was niet altijd vanzelfsprekend, vertelt zij later in een koffietent op Den Haag Centraal. “Ik schaamde me dat ik Inheems ben en vertelde er naar buiten toe dan ook niet veel over. Ik werd in Suriname gediscrimineerd en gepest om mijn afkomst. Dan riepen ze: ‘Ingie joe!’ [jij Inheemse]”, zegt ze met een rooibosthee op tafel. “Op school leerde je dat Inheemsen niets zijn en niets kunnen.”

Geschiedenis uitgewist

Waar komt dat vooroordeel vandaan? In de geschiedenisboeken bestaat nog altijd een neiging om de geschiedenis van het Amerikaanse continent te beginnen toen Christoffel Columbus daar in 1492 voet aan wal zette. Die meende dat hij aankwam in een grotendeels leeg continent met hooguit wat primitieve nomaden, die permanent honger leden, geen kleding bezaten en slechts tot drie konden tellen. In werkelijkheid leefden er vele ontwikkelde volkeren.

De geschiedenis van Inheemsen in Suriname – en de rest van de Amerika’s –  is bijna volledig uitgewist als gevolg van grootschalige volkerenmoord en daarna heropvoedingsscholen die Inheemse tradities en talen verving met die uit Europa. In Suriname wonen volgens de volkstelling van 2012 nog een kleine twintigduizend Inheemsen op een totale bevolking van 600.000 inwoners. Volgens Vlet zijn dat er inmiddels dertigduizend.

Hoewel zij een kleine groep zijn, bewonen ze uitgestrekte delen van kostbare regio’s van het binnenland. Inheemse leefgebieden bevatten op wereldschaal 80 procent van de biodiversiteit van de aarde. Vlet: “We kunnen zeggen: het is een ver-van-mijn-bedshow, maar als zij [Inheemsen] niet kunnen overleven, is dat ook een probleem van het Westen. Die gebieden zijn de longen van de aarde.”

Kostgronden met ananas, cassave en maïs

Diana Vlet werd in 1971 geboren in Bernharddorp, dertig kilometer ten zuiden van Paramaribo. Ze groeide op in een gezin met acht kinderen. De familie had drie kostgronden, daar verbouwden ze ananas, cassave en maïs. “Dat deden we in het weekend of in de schoolvakanties”, zegt ze. “Soms bleven we zelfs een maand op onze kostgronden. Kappen, verbanden en daarna weer terug om alles schoon te maken.” Ze noemt het “een Inheemse opvoeding”, maar was verder nooit bezig met haar afkomst.

Toen haar vader twintig jaar geleden overleed, begon zij zich voor het eerst te verdiepen in haar afkomst. Zodoende komt ze erachter dat haar betovergrootmoeder aan haar vaders kant een West-Afrikaanse vroedvrouw was. Ze heette Jaba. Tijdens de slavernij is zij gebrandmerkt met het getal 1180. Na deze ontdekking was Vlet “in de rouw”. Ze was boos en verdrietig. “Ik voelde dat ik er iets mee moest”, zegt ze en begon met het organiseren van Keti Koti, de herdenking van de afschaffing van de transatlantische slavernij in Suriname. Ook zette ze de Stichting Herdenking Slavernijverleden op.

Haar moeder stelt voor om de Inheemsen daar ook bij te betrekken. ‘Wij zijn ook slaaf geweest’, zegt ze tegen haar dochter. Vlet realiseert zich dat ze amper iets weet van die geschiedenis. Ze denkt terug aan de verhalen die haar vader in haar jeugd vertelde. Hij had een speciale band met de natuur. ‘s Avonds als het gezin rond een kampvuur zat, sprak hij over zijn ervaringen in “het bos”, het Surinaamse regenwoud. “Als het water van de Surinamerivier onstuimig werd, kon hij het rustig krijgen door te bidden en weerrituelen te doen met een kalebas.”

Van haar oma leerde ze over natuurlijke geneesmiddelen: bittere cassave op een wond, kauwen op bladeren tegen buikpijn. “Ze had veel kennis. En mijn vader ook”, vertelt ze. Ze begon haar voorouders anders te zien. De nog twintigduizend Inheemsen in Suriname worden nog altijd niet als volwaardige burgers gezien, meent ze, terwijl er wel degelijk afspraken zijn die hun rechten vastleggen.

Suriname ondertekende in 2007 de VN-Verklaring over de Rechten van Inheemse Volkeren. Onderdeel van die verklaring zijn de grondenrechten: het recht om te wonen en leven in de gebieden waar de Inheemsen al eeuwenlang wonen. In de Surinaamse grondwet staat echter dat de staat eigenaar is van alle natuurlijke rijkdommen en hulpbronnen. De grondwet is na de ondertekening van het verdrag niet aangepast.

Die worsteling loopt geregeld uit op conflict. In april 2023 waren er in het district Para op meerdere plekken protesten, nadat de regering opnieuw concessies voor goudwinning en houtkap had verlengd op Inheemse gronden. Die culmineerden op 2 mei in een geweldsuitbarsting in Pikin Saron: bewoners staken tien houttrucks in brand en ook de politiepost brandde af. Er vielen gewonden en de politie doodde twee inheemse mannen die betrokken waren bij de opstand.